Agrariërs stellen vragen over NV-gebieden en waterkwaliteit

In september 2022 heeft Nederland met de Europese Commissie afspraken gemaakt over een nieuwe periode voor derogatie. Tot en met 2025 kunnen Nederlandse boeren nog gebruikmaken van de verhoogde stikstofgebruiksnorm. In deze periode wordt die norm steeds lager. Vanaf 2026 geldt de standaard norm van 170 kilogram stikstof uit dierlijke mest per hectare. In de afspraken over de nieuwe derogatieperiode staat dat Nederland NV-gebieden moet aanwijzen. Dat zijn gebieden waar extra maatregelen nodig zijn om de waterkwaliteit te verbeteren.

De NV-gebieden zijn vanaf 2024 door de minister van LNV definitief vastgesteld. Ze liggen verspreid over Nederland. In Mijn percelen vindt u een kaartlaag met deze gebieden. Hier kunt u zien of uw percelen in een NV-gebied liggen.

In NV-gebieden geldt vanaf 2024 een lagere stikstofgebruiksnorm. In het grootste deel van de gebieden is de norm 5% lager. Een verlaging van 10% geldt voor de grondwaterbeschermingsgebieden (GWB-gebieden) op zand- en lössgrond in Overijssel, Gelderland, Utrecht, Noord-Brabant en Limburg. Derogatiebedrijven in NV-gebieden hebben daarnaast te maken met een lagere gebruiksnorm voor dierlijke mest. 

De aanwijzing heeft plaatsgehad op basis van grondwaterkwaliteit en op basis van oppervlaktewaterkwaliteit. De oppervlaktewaterkwaliteit in de meeste waterlichamen van WDODelta voldoet aan de concentratienormen voor nutriënten. De (alle) zandgronden in Overijssel echter zijn aangewezen als NV-gebied op basis van de grondwaterkwaliteit (bevoegdheid ligt bij de provincie).

Op grond van de Europese Kaderrichtlijn Water dienen lidstaten de waterkwaliteit in beeld te brengen en waar nodig te herstellen tot een goede chemische en ecologische toestand. Voor de chemische toestand (metalen, Polycyclische Aromatische Koolwaterstoffen (PAK), bestrijdingsmiddelen e.d.) zijn de normen voor iedere lidstaat gelijk. Voor de ecologische toestand (vissen, algen, waterplanten en macrofauna) dienen lidstaten zelf de doelen af te leiden aan de hand van Europese richtsnoeren (Guidances). De biologie varieert namelijk sterk per type water en per lidstaat kunnen de daarin voorkomende watertypen sterk variëren (in een stromende (berg)beek komen immers andere soorten voor dan in een vrijwel stagnante sloot of plas). 

De nutriënten stikstof en fosfor maken onderdeel uit van de ecologische beoordeling omdat ze van grote invloed zijn op de ecologie. De nutriëntnormen moeten borgen dat de ecologische doelen worden bereikt en/of behouden en variëren ook in Nederland per watertype. De normen voor watertypen zoals sloten en kanalen liggen bijvoorbeeld hoger dan de normen voor veel typen plassen. De nutriëntnormen worden door de provincie wettelijk vastgesteld en gebaseerd op de landelijke referenties en maatlatten van de STOWA.

• : Referenties en maatlatten voor natuurlijke watertypen voor de Kaderrichtlijn Water 2021-2027

Uit het antwoord bij vraag 2 volgt al dat nutriëntnormen tussen de lidstaten kunnen variëren omdat de watertypen en de ecologische doelafleiding per lidstaat variëren. In geval van grensoverschrijdende wateren mogen verschillen in normstelling overigens niet leiden tot waterkwaliteitsproblemen in buurlanden. Indien nodig moeten lidstaten zelf (aanvullende) maatregelen nemen om problemen stroomafwaarts te voorkomen. 

Voor WDODelta zijn vooral de Vecht en de Rijn (via de IJssel) van belang. Voor de Vecht geldt een vergelijkbare norm voor Duitsland als voor Nederland. Het IJsselwater voldoet ruimschoots aan onze norm en leidt er zelfs toe dat de gebieden waar we dit water inlaten een betere waterkwaliteit hebben.

Meer informatie over nutriëntennormen

Eventuele verschillen in normgehalten tussen lidstaten worden ook verklaard door verschillen in beoordelingsmethodieken (analyse- en toetsingsvoorschriften, verschijningsvorm van stikstof en fosfor e.d.). Het rapport ‘Vergelijking KRW-normen Nederland en buurlanden’ gaat hier uitgebreid op in.

• Rapport: Vergelijking KRW-normen Nederland en buurlanden

Ja, deels. Zie ook de in 2020 opgeleverde WEnR-studie 521210 (wur.nl). In dit onderzoek is de nutriëntenbelasting van het oppervlaktewater voor de periode 2010 - 2017 gekwantificeerd voor de waterlichamen Drentse Kanalen, Meppelerdiep, Wold Aa, Reest, Oude Vaart, Oude Diep, Raalterwetering en Nieuwe Wetering (Boven- en Benedenloop). Het gaat om een zeer uitgebreide en complexe analyse waarbij gebruik is gemaakt van meetgegevens, emissiegegevens en modellen. Dit onderzoek was specifiek gericht op de waterlichamen die mede onder invloed stonden van rwzi’s en had als doel om het aandeel vanuit de verschillende bronnen in beeld te brengen ten einde de juiste maatregelen te kunnen treffen. Daar waar de bronnen duidelijk zijn is geen aanvullende analyse uitgevoerd.

De waterkwaliteit in de meeste waterlichamen van WDODelta voldoet aan de concentratienormen voor nutriënten. Dit is niet alleen te wijten aan de relatief grote hoeveelheden relatief schoon rivierwater die in de zomer wordt ingelaten. De belasting vanuit de landbouw is wat lager dan in de meeste andere gebieden. Ook het feit dat het merendeel van de 16 rioolwaterzuiveringsinstallaties op grote minder kwetsbare rijkswateren lozen speelt een belangrijke rol. De invloed van de stedelijke belasting is hiermee - over het gehele gebied beschouwd - relatief beperkt. In opdracht van WDODelta heeft WEnR in 2020 in een studie 521210 (wur.nl) onderzoek gedaan naar de herkomst van de nutriënten in het beheergebied van WDODelta. Een aantal RWZI’s vormt lokaal de grootste individuele bron voor de belasting van het oppervlaktewater met fosfaat. De landbouw(bodems) vormen de grootste bron voor de belasting van het oppervlaktewater met stikstof, waarbij de factor ‘actuele bemesting’ een relatief grote rol speelt. 

Meer informatie

Meer informatie over de waterkwaliteit en de maatregelen die worden genomen is te vinden in het 'Achtergronddocument kaderrichtlijnwater' behorend bij het Waterbeheerprogramma 2022 – 2027, die is vastgesteld is in de AB-vergadering van 14 december 2021.

• Achtergronddocument kaderrichtlijnwater