Deel 2 van Het verhaal van water
Dit is het vervolg van het drieluik van Het verhaal van water… In vogelvlucht nemen we ‘een duik’ in de geschiedenis, vol met gebeurtenissen die door de eeuwen heen ons waterschap hebben gevormd. De tijdlijn van deel 2 loopt van 1500 tot en met 1800 en van 1900 tot de jaren 50 in de vorige eeuw.
1500-1800
Nieuwe tijd en verlichting: Koloniseren, vervenen en benutten
Veenkoloniën en turfvaarten
Na de Middeleeuwen brak een tijd aan van groei en nieuwe technieken met meer mogelijkheden om het land te benutten. De steden werden groter en daardoor steeg de vraag naar brandstof. De eerste veenkoloniën ontstonden in die tijd, gestimuleerd door investeerders uit het westen, zoals de Hollandsche Compagnie. In de uitgestrekte hoogvenen werd turf gestoken en verscheept door een stelsel van vaarten en sloten richting de steden.
Ontginning en afwatering
Nadat het veen was afgevoerd werd het land gebruikt als landbouwgrond. Op die plekken ontstonden in die periode nederzettingen langs de vaarten. Door deze ontginning nam de waterafvoer fors toe, waarvoor nieuwe watergangen moesten worden gegraven. En natuurlijke riviertjes werden toen omgevormd tot vaarroutes, zoals de Oude Vaart en het Oude Diep in Drenthe. Met schutten en sluisjes (zijlen) om het water op peil te houden, bijvoorbeeld met het Batingerschut. In de 16e eeuw werden de eerste kaarten gemaakt van stad en land, waar onze oudste watergangen en dijken op te herkennen zijn.
Stenendijk
De Stenendijk bij het Hanzestadje Hasselt stamt uit deze periode. De voorloper van deze bijzondere zeewering met stenen muur bestond waarschijnlijk uit een houten wal.
1800-1900
Industriële revolutie: Eerste waterschappen en kanalen
Kanalen en vaarten
De opkomst van de industrie in de 19e eeuw stimuleerde het transport over water. Kanalen werden gegraven in rechte lijnen tussen steden en havens. Schepen werden meestal voortgetrokken over een jaagpad langs de trekvaart. Het Overijssels kanaal, de Dedemsvaart en de Willemsvaart stammen onder andere uit deze tijd. De Drentse Hoofdvaart in ons gebied werd al iets voor 1800 gegraven.
Eerste waterschappen
Het waterbeheer, dat een lokale aangelegenheid was van gemeenten of kerspelen, werd in deze eeuw georganiseerd door de eerste waterschappen. In ons gebied waren dat Waterschap Nijenveen-Kolderveen (1862), Waterschap Vollenhove (1889, daarvoor heemraadschap) en Salland (1883).
Overstromingsrampen
Na overstromingsrampen, zoals die in 1825 met dijkdoorbraken en overstromingen tot in Salland, werden dijken versterkt om het land beter te beschermen tegen de Zuiderzee. Onder een nieuwe dijkwet (1810) kregen dijkbesturen meer verantwoordelijkheden voor het onderhoud. Later gingen deze dijkdistricten op in de waterschappen.
1900-1950
Oorlogs- en crisisjaren: Reguleren en afwateren
Jonge heideontginningen
Door de groeiende bevolking kwam er een grote behoefte aan landbouwgrond. Met de komst van kunstmest konden ook ´armere´ gronden geschikt worden gemaakt voor productie. Hiervoor zijn de uitgestrekte heidevelden ontgonnen. In de crisisjaren met hoge werkloosheid werd dit als werkverschaffing ingezet.
Rechtgetrokken natuurlijke waterlopen
De natuurlijke rivieren en beken die kronkelden door hun dalen werden aangepast door het profiel van de waterloop te vergroten en de loop recht te trekken. Door deze regulatie kon het water sneller worden afgevoerd en de ontwatering voor de omliggende landbouwgronden verbeterde.
Eerste gemalen
Maar met de ontwatering nam ook de wateroverlast toe in de lagere delen van het land. En bodemdaling maakte de natuurlijke afwatering via zijlen (schutten en sluisjes) lastiger. Vanaf de 16e eeuw werden windmolens ingezet voor bemaling. De eerste stoomgemalen werden gebouwd na 1850. In 1919 is gemaal A.F. Stroink in ons gebied in gebruik genomen die een groot achterland bediende. Eerst werd dit gemaal op turf gestookt uit zuidoost Drenthe. In 1980 ging de aandrijving van de pompen over op diesel en is de schoorsteen van het gebouw gesloopt.
Contact
Wil je meer weten over Het verhaal van water van WDODelta? Neem contact op met Hermine der Nederlanden, adviseur erfgoed en ruimtelijke kwaliteit, via e-mail: herminedernederlanden@wdodelta.nl
